Η Ναύπακτος στην αρχαιότητα
Η αρχαία ΑιτωλίαΜέρος της Αιτωλίας, η Ναύπακτος διανύει μια μακρά ιστορική πορεία η οποία εικάζεται ότι ξεκινά από τη Μυκηναϊκή Περίοδο και συνεχίζεται μέχρι και τα νεότερα χρόνια. Στην ευρύτερη περιοχή του Κράτους των Αιτωλών, μεταξύ του Εύηνου και του Αχελώου, σύμφωνα με τις πηγές του Ομήρου, του Ξενοφώντα, του Στράβωνα και του Παυσανία οι πόλεις της Αιτωλίας ανέρχονται στις 28, ενώ μνημονεύονται από τον Όμηρο ως κυρίαρχες πόλεις η Καλυδώνα και η Πλευρώνα. Κατά τον Τρωικό πόλεμο οι Αιτωλικές πόλεις με βασιλιά τον Θόαντα συμμετέχουν στον Ελληνικό στόλο με 40 πλοία, ενώ χαρακτηριστική είναι η πολεμική δράση τόσο του Θόαντα όσο και των Αιτωλών.
Η ίδρυση της Ναυπάκτου
Πρώτη αναφορά της πόλης της Ναυπάκτου γίνεται από τον Ηρόδοτο κατά την κάθοδο των Δωρικών φύλων στα τέλη του 12αι. π.Χ. Στην προσπάθειά τους να περάσουν στην Πελοπόννησο, λέγεται ότι κατασκεύασαν τα πλοία τους στο σημείο της μεταγενέστερης πόλης της Ναυπάκτου, η οποία πήρε το όνομά της από το ουσιαστικό ναυς (πλοίο) και το ρήμα πήγνυμι (κατασκευάζω). Σύμφωνα με το Θουκυδίδη η Ναύπακτος βρισκόταν στα χέρια του δωρικού φύλου των Οζολών Λοκρών μέχρι και το 456/54 π.Χ. οπότε και με τη συμβολή των Αθηναίων μεταφέρθηκαν στην πόλη οι Μεσσήνιοι που εκδιώχθηκαν από τους Σπαρτιάτες κατά τη δημιουργία της Σπαρτιατικής ηγεμονίας.
Η Ναύπακτος υπό τον έλεγχο των Αθηναίων
Η γεωγραφική θέση της Ναυπάκτου – σημαντικότατη καθ’όλη την ιστορική πορεία της πόλης- ήταν εκείνη που στη διάρκεια του Πελοποννησιακού πολέμου αποτέλεσε σημείο έριδας μεταξύ των Αθηναίων και των Σπαρτιατών. Κύρια ναυτική βάση των Αθηναίων, έδινε τη δυνατότητα του ελέγχου του στόλου των Λακεδαιμονίων στην Κόρινθο. Οι ναυμαχίες που διαδραματίστηκαν το 429 π.Χ. αρχικά στην Πάτρα και μετά στη Ναύπακτο δεν κατάφεραν να αποσπάσουν τη δεύτερη από την κυριαρχία των Αθηναίων.
Ο θυελλώδης 4ος αι. π.Χ.
Η Ναύπακτος μένει υπό Αθηναϊκή κυριαρχία μέχρι το 369 π.Χ. οπότε και οι Μεσσήνιοι αναγκάζονται από τους Λακεδαιμόνιους να την παραχωρήσουν ξανά στους Οζολούς Λοκρούς. Η ήττα του Αθηναϊκού στόλου στους Αιγός Ποταμούς (405 π.Χ.) μαζί με τη βαθμιαία αποδυνάμωση των Αθηναίων από τον Κορινθιακό Πόλεμο (395 π.Χ. και εξής), καθιστούν τους Μεσσήνιους της Ναυπάκτου αβοήθητους. Σύμφωνα με τον Παυσανία εκείνοι αναγκάζονται να μετακινηθούν στη Σικελία. Η πόλη περνά στα χέρια των Αχαιών για μικρό χρονικό διάστημα καθώς οι αλλεπάλληλες συγκρούσεις της Θηβαϊκής ηγεμονίας με τη Σπάρτη μαίνονται. Κατά τη διάρκεια της τέταρτης Θηβαϊκής εισβολής στην Πελοπόννησο, ο στρατηγός Επαμεινώνδας εγκαθιστά στη Ναύπακτο Θηβαϊκή φρουρά (361 π.Χ.). Μετά τη μάχη στη Χαιρώνεια (338 π.Χ.) η πόλη της Ναυπάκτου συμμετέχει στην Αιτωλική Συμπολιτεία
Ρωμαιοκρατία