Ασκληπιείο

Το Ασκληπιείο της Ναυπάκτου

Το Ασκληπιείο της Ναυπάκτου, αρχαίο ιερό αφιερωμένο στον Ασκληπιό θεό της ιατρικής και της υγείας, βρίσκεται στο ανατολικό άκρο του λόφου Τσουκάρι, κοντά στην πηγή του Κεφαλόβρυσου, σε περιοχή εκτός των τειχών της αρχαίας πόλης. Ήταν ήδη ερειπωμένο την εποχή του περιηγητή Παυσανία, ο οποίος παραθέτει μία παράδοση για την ίδρυση του ιερού από έναν ιδιώτη, με το όνομα Φαλύσιος, που έπασχε από μία ασθένεια των ματιών. Σύμφωνα με την αφήγηση του Παυσανία ο Ασκληπιός έστειλε την ποιήτρια Ανύτη με μία σφραγισμένη πινακίδα στο Φαλύσιο και τον παρακίνησε να τη διαβάσει. Ο Φαλύσιος αφαιρώντας τη σφραγίδα και προσπαθώντας να διαβάσει θεραπεύτηκε εντελώς και ως ένδειξη ευγνωμοσύνης έδωσε στην Ανύτη 2.000 χρυσούς στατήρες και ίδρυσε μετά από αυτό το ιερό του θεού. Η θέση του ιερού ταυτίστηκε για πρώτη φορά από τον Weil το 1879. Σήμερα από το ιερό σώζεται ένα άνδηρο, διαστάσεων 15 Χ 12 μ. περίπου, διαμορφωμένο στο βράχο και ένας αδρά λειασμένος φυσικός βράχος, ύψους 3,5 μ. περίπου, ο οποίος είχε χρησιμοποιηθεί ως τοίχωμα για την αναγραφή επιγραφών. Από τις επιγραφές αυτές, αρχικά τουλάχιστον 8, διακρίνονται με δυσκολία ελάχιστα γράμματα. Ενεπίγραφοι λίθοι από το χώρο του ιερού είχαν από παλαιά χρησιμοποιηθεί ως δομικό υλικό από κατοίκους της περιοχής.

Το Ασκληπιείο στη Σκάλα

Ένα δεύτερο ιερό αφιερωμένο επίσης στον Ασκληπιό, γνωστό από τις πηγές ως « Ασκληπιείο εν Κρουνοίς» βρίσκεται ΒΔ του χωριού Σκάλα, στη δυτική πλευρά του ομώνυμου ρέματος, σε μία δασώδη περιοχή με δύσκολη πρόσβαση. Το αγροτικό αυτό ιερό, πιθανόν σπηλαιώδες στην αρχική του μορφή, αποτελείται σήμερα από ένα μικρό άνδηρο, διαστάσεων περίπου 13 Χ 9,00 μ., διαμορφωμένο σε ύψος περίπου 6 μέτρων πάνω από το ρέμα. Στις τρεις του (εν το άνδηρο) πλευρές, την δυτική, ανατολική και βόρεια ορίζεται από ισχυρούς αναλημματικούς τοίχους, κατασκευασμένους σε ψευδοϊσόδομο σύστημα και δεν αποκλείεται οι τοίχοι να σώζονται σε όλο σχεδόν το αρχικό τους ύψος.

Η λατρεία του Ασκληπιού στη Ναυπακτία

Η ύπαρξη των δύο Ασκληπιείων συνδέεται με τη λατρεία του θεού που μεταφέρθηκε στη Ναύπακτο από την Επίδαυρο, όπου βρισκόταν και το μεγαλύτερο ιερό του Ασκληπιού. Η ύπαρξη πηγών και στις δύο τοποθεσίες υπήρξε σαφώς καθοριστικός παράγοντας για την επιλογή των θέσεων ανέγερσης των ιερών και για πρακτικούς, αλλά και για τελετουργικούς λόγους καθώς ο εξαγνισμός των πιστών με λουτρό πριν συναντηθούν με το θεό σε κατάσταση εγκοίμισης ήταν βασικό στοιχείο της λατρείας του Ασκληπιού.
Από τα δύο ιερά προέρχονται σημαντικές, για την ιστορία των Αιτωλών, επιγραφές απελευθερωτικού χαρακτήρα, χαραγμένες σε αρχιτεκτονικά μέλη, πολλά από τα οποία σήμερα είναι χαμένα, ή απλούς βράχους.
Η πράξη της απελευθέρωσης σύμφωνα με τις πηγές γινόταν με τη μορφή της φανταστικής πώλησης του δούλου προς ένα θεό, στη συγκεκριμένη περίπτωση τον Ασκληπιό, και επικυρωνόταν με τη σύνταξη επίσημου εγγυητικού εγγράφου. Οι επιγραφές από το Ασκληπιείο της Ναυπάκτου ανήκουν στα τέλη του 3ου - μέσα 2ου αι. π.Χ. Αντίστοιχα οι επιγραφές της Σκάλας ανήκουν κυρίως στα μέσα του 2ου αι. π.Χ. Για τη Ναύπακτο βέβαια η ιστορία της Ανύτης μπορεί να υποδηλώνει την ίδρυση του ιερού γύρω στις αρχές του 3ου αι. π.Χ., οπότε θεωρείται ότι έζησε η ποιήτρια.